تعقیبات نماز بسیار سفارش شده است و هرکس به هر اندازه که در توان دارد نسبت به انجام آن اهتمام ورزد، هر چند تعقیبات نماز واجب نسیت و عمل مستحب است اما تاکید فراوانی به اقامه آن شده است. تعقیبات نماز از مواردی است که در احادیث و آیات اسلامی به آن توجه شده و بر اهمیت انجام نماز در وقت مقرر تأکید شده است. این موضوع نشان از اهمیت و ارزش نماز در اسلام دارد و بیانگر اهمیت رعایت وقت‌های مقرر برای انجام عبادات اسلامی می‌باشد. تسکین در این بخش به تعقیبات نماز (تعقیبات مشترک نماز ) خواهد پرداخت.
تعقیبات نماز
از مصباح شیخ طوسى و غیر آن نقل شده: هرگاه نماز را سلام دادى، دستها را تا برابر گوش بالا بر و سه مرتبه تکبیر (الله اکبر) گفته و سپس بگو:
لا اِلهَ اِلّا اللهُ اِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ لا اِلهَ اِلّا اللهُ وَ لا نَعْبُدُ اِلّا اِیّاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ لا
اِلهَ اِلّا اللهُ رَبُّنا وَ رَبُّ آبآئِنَا الاَوَّلینَ لا اِلهَ اِلّا اللهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ اَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ اَعَزَّ جُنْدَهُ وَ هَزَمَ
الاْحْزابَ وَحْدَهُ فَلَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمیتُ وَ یُمیتُ وَ یُحْیى وَ هُوَ حَىُّ لایَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى
کُلِّشَىْءٍ قَدیرٌ
آنگاه بگو:
اَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا اِلهَ اِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ
آنگاه بگو:
اَللّهُمَّ اهْدِنى مِنْ عِنْدِکَ وَ اَفِضْ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ انْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ اَنْزِلْ عَلَىَّ مِنْ بَرَکاتِکَ سُبْحانَکَ لا اِلهَ
اِلّا اَنْتَ اِغْفِرْ لى ذُنُوبى کُلَّها جَمیعاً فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّها جَمیعاً اِلّا اَنْتَ اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ اَحاطَ بِهِ
عِلْمُکَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَرٍّ اَحاطَ بِهِ عِلْمُکَ.
آنگاه بگو:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ عافِیَتَکَ فى اُمُورى کُلِّها وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْیا وَعَذابِ الاْخِرَةِ وَاَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ وَ
عِزَّتِکَ الَّتى لا تُرامُ وَ قُدْرَتِکَ الَّتى لا یَمْتَنِعُ مِنْها شَىْءٌ مِنْ شَرِّ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ وَ مِنْ شَرِّ الاَوْجاعِ کُلِّها وَمِنْ شَرِّ کُلِّ
دابَّةٍ اَنْتَ اخِذٌ بِناصِیَتِها اِنَّ رَبّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ تَوَّکَلْتُ عَلَى الْحَىِّ
الَّذى لا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ
تَکْبیراً
تسبیحات حضرت زهرا
پس تسبیح حضرت زهرا علیها السّلام را گفته، (و کیفیت آن چنین است: تکبیر (الله اکبر) ۳۴ مرتبه، حمد (الحمد لله) ۳۳ مرتبه، تسبیح (سبحان الله) ۳۳ مرتبه) و پیش از انکه از جاى خود حرکت کنى ده مرتبه می خوانى:
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلّا اللهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ اِلهاً واحِداً اَحَداً فَرْداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً
مؤلف گوید: فضیلت فراوان این ذکر (أشهد أن لا اله الا الله…) در روایت وارد شده به ویژه پس از نماز صبح و شام، و هنگام طلوع و غروب آفتاب. آنگاه می گویى:
تعقیب مشترک نماز صبح و مغرب
سُبْحانَ اللهِ کُلَّما سَبَّحَ اللهَ شَى ءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللهُ اَنْ یُسَبَّحَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ وَ کما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ وَ
الْحَمْدُ لِلّهِ کُلَّما حَمِدَ اللهَ شَى ءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللهُ اَنْ یُحْمَدَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ وَ لا
اِلهَ اِلّا اللهُ کُلَّما هَلَّلَ اللهَ شَى ءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللهُ اَنْ یُهَلَّلَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ
وَ اللهُ اَکْبَرُ کُلَّما کَبَّرَ اللهَ شَى ءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللهُ اَنْ یُکَبَّرَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ سُبْحانَ
اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلّا اللهُ وَ اللهُ اَکْبَرُ عَلى کُلِّ نِعْمَةٍ اَنْعَمَ بِها عَلَىَّ وَ عَلى کُلِّ اَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ مِمَّنْ کانَ اَوْ یَکُونُ
اِلى یَوْمِ الْقِیمَةِ اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَسْئَلُکَ مِنْ خَیْرِ ما اَرْجُو وَ خَیْرِ ما لا اَرْجُو وَ
اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما اَحْذَرُ وَ مِنْ شَرِّ ما لا اَحْذَرُ
تلاوت آیات قرآن
از جمله تعقیبات نماز که مشترک است تلاوت آیات قرآن است.
سپس سوره حمد، آیة الکرسى (بقره:۲۵۵)، شهد الله (آل عمران: ۱۸)، قل الّلهم مالک الملک (آل عمران: ۲۶) و آیه سخره را که عبارت از سه آیه از سوره اعراف [۵۶-۵۴] که اوّل آن «انّ ربّکم الله» و آخر آن «من المحسنین» است می‌خوانى، و سپس سه مرتبه می‌گویى:
سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ
پس سه مرتبه مى گوئى:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لى مِنْ اَمْرى فَرَجا وَ مَخْرَجا وَ ارْزُقْنى مِنْ حَیْثُ اَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لا اَحْتَسِبُ
تعقیبات نماز صبح را بخوانید
دعایی جبرئیل به حضرت یوسف آموخت
و این دعایى است که جبرئیل آن را به حضرت یوسف علیه السّلام هنگامیکه آن حضرت در زندان بود، تعلیم داد.تا در نعقیبات نماز انجام دهد. سپس با دست راست محاسنت را بگیر، و کف دست چپت را به سوى آسمان بگشا و هفت مرتبه بگو:
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ
و باز به همان حال سه مرتبه بگو
یا ذَا الْجَلالِ وَ الاِکْرامِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْنى وَ اَجِرْنى مِنَ النّارِ
پس دوازده مرتبه سوره توحید را می‌خوانى و می‌گویى:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْنُونِ الْمَخْزُونِ الطّاهِرِ الطُّهْرِ الْمُبارَکِ وَ اَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ الْعَظیمِ وَ سُلْطانِکَ الْقَدیمِ
یا واهِبَ الْعَطایا وَ یا مُطْلِقَ الاُسارى وَ یا فَکّاکَ الرِّقابِ مِنَ النّارِ اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ
تُعْتِقَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ وَ اَنْ تُخْرِجَنى مِنَ الدُّنْیا سالِماً وَ [اَنْ] تُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ امِناً وَ اَنْ تَجْعَلَ دُعائى اَوَّلَهُ فَلاحاً وَ
اَوْسَطَهُ نَجاحاً وَ اخِرَهُ صَلاحاً اِنَّکَ اَنْتَ عَلامُ الْغُیُوبِ
خواندن دعای مشترک
و در «صحیفه علویّه» آمده که دنبال هر فریضه چنین می‌خوانى:
یا مَنْ لا یَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ وَ یا مَنْ لا یُغَلِّطُهُ السّآئِلُونَ وَ یا مَنْ لایُبْرِمُهُ اِلْحاحُ المُلِحِّینَ اَذِقْنى بَرْدَ عَفْوِکَ وَ حَلاوَةَ رَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ
و نیز می‌گوئی
اِلهى هذِهِ صَلوتى صَلَّیْتُها لا لِحاجَةٍ مِنْکَ اِلَیْها وَ لا رَغْبَةٍ مِنْکَ فیها اِلّا تَعْظیماً وَ طاعَةً وَاِجابَةً لَکَ اِلى ما اَمَرْتَنى بِهِ اِلهى اِنْ کانَ فیها خَلَلٌ اَوْ نَقْصٌ مِنْ رُکُوعِها اَوْ سُجُودِها فَلا تُؤ اخِذْنى وَ تَفَضَّلْ عَلَىَّ بِالْقَبُولِ وَ الْغُفْرانِ
و نیز در پى هر نماز، این دعا را که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلّم براى تقویت حافظه به امیرالمؤمنین تعلیم داد می‌خوانى:
سُبْحانَ مَنْ لایَعْتَدى عَلى اَهْلِ مَمْلَکَتِهِ سُبْحانَ مَنْ لا یَاْخُذُ اَهْلَ الاْرْضِ بِاَلْوانِ الْعَذابِ سُبْحانَ الرَّؤُفِ الرَّحیمِ اَللّهُمَّ اجْعَلْ لى فى قَلْبى نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً اِنَّکَ عَلى کُلِّشَى ءٍ قَدیرٌ
تعقیب مشترک نماز
در مصباح کفعمى آمده: بعد از نمازها سه مرتبه بگو:
اُعیذُ نَفْسى وَ دینى وَ اَهْلى وَ مالى وَ وَلَدى وَ اِخْوانى فى دینى وَ ما رَزَقَنى رَبّى وَ خَواتیمَ عَمَلى وَ مَنْ یَعْنینى
اَمْرُهُ بِاللهِ الْواحِدِ الاْحَدِ الصَّمَدِ الَّذى لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدٌ وَ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِنْ شَرِّ
غاسِقٍ اِذا وَقَبَ وَ مِنْ شَرِّ النَّفّاثاتِ فِى الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ اِذا حَسَدَ وَ بِرَبِّ النّاسِ مَلِکِ النّاسِ اِلهِ النّاسِ مِنْ
شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنّاسِ الَّذى یُوَسْوِسُ فى صُدُورِ النّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النّاسِ
و از دست نوشته شیخ شهید نقل است که حضرت رسول صلى الله علیه و آله و سلّم فرمود: هرکه می‌خواهد خداوند در قیامت اعمال زشتش را بر او عرض نکند و پرونده گناهانش را نگشاید، باید این دعا را بعد از هر نماز برای تعقیبات نماز بخواند:
اَللّهُمَّ اِنَّ مَغْفِرَتَکَ اَرْجى مِنْ عَمَلى وَ اِنَّ رَحْمَتَکَ اَوْسَعُ مِنْ ذَنْبى اَللّهُمَّ اِنْ کانَ ذَنْبى عِنْدَکَ عَظیماً فَعَفْوُکَ اَعْظَمُ
مِنْ ذَنْبى اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ اَکُنْ اَهْلا اَنْ اَبْلُغَ رَحْمَتَکَ فَرَحْمَتُکَ اَهْلٌ اَنْ تَبْلُغَنى وَ تَسَعَنى لِاَنَّها وَسِعَتْ کُلَّشَىْءٍ بِرَحْمَتِکَ یااَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و از ابن بابویه روایت شده: چون از تسبیح حضرت فاطمه علیها السّلام فارغ شدی بگو:
اَللّهُمَّ اَنْتَ السَّلامُ وَ مِنْکَ السَّلامُ وَ لَکَ السَّلامُ وَ اِلَیْکَ یَعُودُ السَّلامُ سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ
عَلَى الْمُرْسَلینَ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ السَّلامُ عَلَى الاْئِمَّةِ
الْهادینَ الْمَهْدِیّینَ اَلسَّلامُ عَلى جَمیعِ اَنْبِیآءِ اللهِ وَ رُسُلِهِ وَ مَلائِکَتِهِ اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلى عِبادِ اللهِ الصّالِحینَ اَلسَّلامُ
عَلى عَلِىٍّ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ
اَلسَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَىْ شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ اَجْمَعینَ اَلسَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ زَیْنِ الْعابِدینَ
اَلسَّلامُ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ باقِرِ عِلْمِ النَّبِیّینَ اَلسَّلامُ عَلى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصّادِقِ اَلسَّلام عَلى مُوسَى بْنِ
جَعْفَرٍ الْکاظِمِ اَلسَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ مُوسَى الرِّضا اَلسَّلامُ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ الْجَوادِ اَلسَّلامُ عَلى عَلِىٍّ بْنِ
مُحَمَّدٍ الْهادى اَلسَّلامُ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِی الزَّکِىِّ الْعَسْکَرِىِّ اَلسَّلامُ عَلَى الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْقائِمِ الْمَهْدِىِّ
صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ
آنگاه هر حاجت که دارى از خدا بخواه. شیخ کفعمى فرموده: پس از هر نمازى می‌گویى:
رَضیتُ بِاللهِ رَبّاً وبِالاِسْلامِ دیناً وَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وآلِهِ نَبِیّاً وَ بِعَلِىٍّ اِماماً وَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِىٍّ وَ
مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسى وَ عَلِىٍّ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِىٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْخَلَفِ الصّالِحِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ اَئِمَّةً وَ سادَةً وَ قادَةً بِهِمْ اَتَوَلّى وَ مِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّءُ
پس سه مرتبه بگو:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ الْعَفْوَ وَالْعافِیَةَ وَ الْمُعافاةَ فِى الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ
